Miltz’ul yol toj qyol: Saqb’ech Pérez
Q’il tilb’ilal: Melissa Miranda
Tu’n qpon toj tja Yasmin Martín ex Miqueas Bravo ilti’jtu’n qb’et toj jun tal b’e ch’i’n toj ex twitz jawl atz toka twi’ witz nimqe tze, a ja lu atok te tajlal tnom te kojb’il te 15 de Enero, toj tnom te Malacatán.
A kajla kyuk’ilxi kywitze’l, kytz’inkyib’, kyanb’aj, ex chmanb’aj in japun kanin te wajxaq lajuj kyb’aj, in chi najan toj jun tal jutz’ ja qu’n naq tejun kol ex a ttapiyil te chen ab’j, atzun toj twi’ sle’ k’uxb’il atzun toj te tx’otx’. Naqixpelo at twi tpen, atzun ttxlaj atok tz’alb’il, a twi’ pe’n in chi b’aj saqchan k’wal te chib’ol moqa in chi saqchan ti’j ju alu’maj. Toj te ninja naq tal ch’i’n anb’il tu’n kykub’kyxhe watal. Aj kyxi’wal ate ch’intal mexh mixjun in kanin kye txqan xjal in chi najan. Tnejil in chiwan junjun ajtzun kybaj wan ok chi xe’l txqantil wal.
A te ja lu ch’ima iku kyse’nqetil txqantil ja at toj kojb’il. Mi chi ok toj tajlal aqeja, chjonte te pwaq in tzaj sam’an o tx’ixpet toj kywi’ te sle’w k’uxb’il tu’n chen ab’aj ex a toj atkub’ ilb’ilal chen ab’j.
Te Yasmin a b’o’tz kyxol oxe’ titz’in txin. Ojelo b’ant kab’e abq’i, ate kynana o tzik’ b’et najal toj tnom te Tapachula aq’unal ex tu’n ttzaj tsama’n pwaq kye tal txin ex inxhaq in ul ka’yilkye aj tjapun kab’e mo oxe xjaw, ate’ aj tul ka’yilkye naq eqch maj – ate lu in ul b’anpun maj kye kywitz txqantil oqen xjal, mixjun in kanin te Yasmin.
“aj nch’iye a wajbiljuye tu’n woninw tuk’i’l nnaniye tu’n tkub’ ten ja, chi ju”, in in kub’ tb’isinju, a tq’ojq’ojil twi mya kuw ex a in tyolin tojxi’x jun ax. In tyoli’n qa a txim ajtch’iy a tu’n tik’ b’et tu’ntpon toj tnom te Tapachula tu’n tkanet jun taq’un tu’n tb’ant taq’unan tu’ntzun ttzaj tsama’n kypwaq twitze’l. tnejilxi’x te tnana. A txim tu’n ttx’ixpuj tchwinqlal tnana tu’n tok te te oqen xjal.
Tu’n tpaj mi at tnana, te Yasmin kyuk’il titz’in ex ttzik ate’ tu’n kyxi’ ka’yi’n tu’n kya Felipa Ramos López, jun qya mo xu’j ma tzaj saq toj twi’ ex te 65 tab’q’i. tu’n tpaj ti’chaqlo, aqe’ waqaq qya mo xu’j tal xhjo’q mo tij qya txub’ajqe nti’ kychmil ex ma tz’ok tz’aq kyi’j tu’n txi’ kyka’yi’n se’n tu’n kanq’in mo tu’n kywan kal. A lu, chi te Felipa, jun ja xjal naq qyayileqe mo xu’jilqe.
Toj jun ja xjal qya mo xu’j, te Yasmin mya o’kxte nim taj tu’n tkyej ttzaqpi’n ttanon. A twitze’l Yorbin Audelio Bartolon, te 13 tab’q’i, o txi tq’uma’n te Mercy, a tnana, qa nim taj tu’n tjlajin toj ttx’otx’ Estados Unidos tu’n tpon tky’itz ttata extuky’itz ttzik, te 16 tab’q’i. “awe ntziky ik’ b’et tu’n tpaj meb’ayil in qo iq’ine” in tzaj tq’uma’n Yorbin, chab’a in tzaj tq’uma’n tu’n ttx’ixaw.
“o’kx ch’in miya waja te tzau a in qo aq’unan”, in yaqin mo in sokyin q ama tz’el b’a’n qyol toj twitz. Aj tb’aj junjun q’ij, Yorbin a taq’un tu’n txi’ jayol ex iqil si tu’n tajb’en toj ja. Tib’ajxi lu, at tu’n tkub’ ttzalajb’en chwinqlal toj tkojb’il. Ikxju kyse’n kye txqantil k’wal, te Yorbin in witzk’an tu’n tpon junplajtil extu’n tkanb’et tpwaq. Ex in witzk’an tu’n tok te ajxpo’tzil ex tu’n tel ttx’ixpun tb’i inxhaq se’nku, alkyexku qu’n a tb’i mya taj te.
Tzun te Miqueas, jutil k’wal te jun ja xjal, ex miya taj te tb’i. qu’mtzun kykaqilqe’ toj tja in xi’ kyq’uma’n “Micky” te. A te k’wal lu at te tnana tk’itz naqtzun aju ma’lo b’antwajxaq tkub’len naj ttata, nti te tpakb’al. Miin yolinxi’x ti’j. in b’aj junjun maj in el toj kyyol qa in chi wan, inel toj yol a ttxolil tchwinqlal xjal lu tej tik’ b’et tu’n tpon Estados Unidos naqtzun aju mixjun ul junmajtil. Mix al jun b’ilte qa pon, qa kyim mo qa kub’ tximi’n tu’n kykej ttzaqpi’n. Celia Gómez, a tnana Mycky, in tyoli’n qa o’kx te Qajawil b’ilte qa itz’x xjal mo qa o kyim. Nti jun tilb’ila kyej tu’n ttzaj tna’n tilb’ilal
Tu’n tpaj lu te q’ij in b’et, aqe’ tk’wal ex txu’jil ma kub’ kywitz qa milayx ok tzul. Te Celia o’kx taq’wite jayoltu’mel tu’n tkaneta kywa kyuk’i’l tal, in xi’ aq’unal jsol twitz kytx’otx’ xjal. Kab’ k’al tpwaq in tzaj chjo’n te aj texb’aj jun tq’ij tjaq’ jun qman q’ij. Ate pwaq lu penix in kanuna tu’n tlaq’et ch’inaq txilil kywa te ex kye 5 tal in chi najan toj ja.
Te Micky mi in tjo’n tu’n tkub’ taq’una’n twitz tx’otx’, taj tu’n tok te b’inchal pan. “Ate tzalu in qo najan toj jun tzalajb’il”, chiju’ tu’n tten tipumal txim tu’n mi tzik’a b’eta toj tnom te Malacatán extu’mix txiya lapeya kse’n te ttata ex ttzik.
Ate ttzik Micky atzunte oje tzik’oqi aq’unal mexico ex atzun ja’lo a in tzajsam’ante twi’ kywab’ilju te tnana tkyaqil sman tu’n konitjun jaxjal. In ku’x ch’yon ti’j tanmi Celia, ex in q’on chjontetu’n tpaj o’nb’il qu’n naqwit min se’n tten tu’n kyk’a’chit jte’til tal
Aztn juntil tu’mel qa ate toj kojb’il naq ch’i’n aq’untl at, ex tz’aqtzb’ilte nti tqan xhtilsalq’aq’ ma’lo b’ant kab’e xjaw, extzun mixti tal qwa a’. tb’ajlen jte sman ma kyej inxi’x chi tzalaj qu’n b’anpun maj ma kub’ qman jb’al qu’n a jb’al in kub’ in b’aj kyb’uyi’n te ta’l kywa wx tw kyk’wa.
Tib’ajxi il in b’aj, kykaqil xjal inchi najan Malacatán in kane toj kywitz qa tu’n kyjlajin jun plajtil mya naq kukx. Ate pwaq in b’aj tu’njun xjal tuk’ilxi in b’aj tu’n te twi’ twa toj b’e alo te o’lajuj tzton. Qochiwt qa a te Celia tz’aqunan tkyaqil q’ij te primex aj tex b’aj q’ij exmilay kub’ tb’ajsa’n twi’ tk’u’j milay b’uyit txqan pwaq tu’n aj tjapun jun ab’q’i. tu’ntzun tpaj lu mi in ik’ b’eta mo qa a tal tu’n txi’ toj tnom te Estados Unidos.
Atzuntil kye Yasmin tuk’i’l Micky miyatz in chi ximin ti’j tpwaqil tu’n kyjlajin, atz in chi ximina ti’j aju’ jun tb’anil in ayon kye chi ik’xwit. A te txin naq ti’xtiku aq’untl ma kanet tu’n tkanb’et tpwaq tu’n tb’ant tonit tnana. Atzuntil te q’a, toj tnom lu jaku b’anttu’n tkub’ jun tk’a’yb’il pan.
“moqa wajetu’n nxiye”, chi te Micky aj tb’ajtximi’n ti’ kyb’ajil ti’j aj tb’et q’ij.
