Miltz’ul yol toj qyol: Saqb’ech Pérez
Q’il tilb’ilal: Melissa Miranda
A makb’ilmaj tej tkub’ ttz’uli’n Emily ttata, naqtoq te wuq ab’q’i. o’kx tjaw tiqi’n tiqatz extzun kyej kawin tik’ b’et tzi ja tej tanj junmajtil ti’j toj tnom te Estados Unidos. A te tal txin kyej ten oq’il toj tqan b’ech a oje tz’ok te k’ayb’il ajb’len i’jb’aj in tzaj kyxol me’xh, a k’ayb’il lu a tnana ka’yilte pwaq, Leticia Bámaca.
Te anb’il, te Emily ma tz’el lajuj ab’q’i ex ch’inx tpon kanin anb’il tu’n tok tka’yi’n jun majtil ttata. Tzpik’len tuk’i’l in ok tka’yi’n ttata toj kab’e mo oxe ab’q’i, aj tul kanin tk’itz tnana naq toj kab’ oxe sman tu’n tten jun kymoj tky’itz tnana, tuk’i’l ex tuk’i’l kab’e ttzik aqe’, Christopher ex Antony. Aj tb’aj anb’il tu’n kyk’itz ok tzul kanin jun majtil kawb’il lopchok oq’el ti’j
Toj ab’q’i 2000, Te Arturo Ramírez kub’ tximi’n tu’n txi’ b’et ex tu’n tjlajin toj juntil tnaom tu’ntzun tkanet tb’anil chwinqlal ex tb’anil aq’untl aju mixjun in kanet toj tnom te twitz Paxil. O’kx tb’ant tten najal toj tnom te Los Ángeles extzun el kanet jun taq’un toj jun aq’unb’il te uk’sab’il ja inxi’ nik’ anb’il tu’n tayon te wi’xinil te tnom te Estados Unidos tu’n ttzaj tq’o’n tuj te tnajb’il. Tnejil ul kanin te k’u’jlaltib’il, kye twitz qe’ u’j.
Te Emily in jaw tx’ixwi ex in jaw tze’n aj ttzaj tla’jin te tnana qa ate tuk’i’l Arturo e ok laqj ti’jkyib’ toj najchaq, qu’n ok kojtzqi’nkyib’ ma’toq tzik’ b’et. Ul anj ti’j naq tu’n tpaj chiju, ajtzun tul junjun maj eul itz’ji tal ex tzaj q’o’n tuj a nim taj ti’j; a u’j te tnajb’il.
A te twitz Emily twitz jun tal txin in tzalaj aj txi’ tb’i’n qa in chi laqjkye ttata ti’jkyib’ inxhaqlo najchaq ateya qu’n atilo kyaje tal ajlob’ kyxol.
A qe jun ja xjal lu mikxa’ kyten kse’n jtetil oqen xjal te ajpaxilqe, te Emily tuky’i’l Leticia in kub’ kyna’n qa toj tzalajb’il ateya qu’n in b’ant tu’n kyten jun kymoj anb’il tuky’i’l. Extzun juntil in chi yolin oxmaj tuk’i’l aj tb’aj q’ij. Ate mi al mixjun in kub’ kyna’n. toj ja xnaq’tzb’il – in tq’uma’n Emily—, at qe tal txin mixjun in xi’ kyka’yi’n kytata.
“Aj tik’ we twitz nq’ij in tzaj yolin weye ex intzaj tqani’n se’n atiniye. In tzaj tsama’n nsaqchb’ile tu’n tkub’ ntzalajb’ene. Qu’n nqayintzun at qe we nxhkonpi’t, in chin ul txokb’aje ex in che’x ntxko’ne wuk’ile ex juntil te ntatiye in tzaj tsama’n pwaq tu’n qex b’ete tzalajsab’ite”, in tzaj tq’uma’n Emily, qu’n kub’ ttzaljsab’en twitz tq’ij se’nku’ tajb’il: tzaj chi’npan, b’aj uk’set ja, el pa’yit jun tb’eltzeq, sak’pub’il ex saqchab’il.
Toj ka’yb’il twitz ttxilyolb’il tnana, te Emily oje ten anb’il te tu’n txi’ tka’yi’n tilb’ila tnom lu, aju’ tzaj q’ont anb’il te ttata. Tzunte Arturo oje tzaj tyek’u’n se’n tilb’ilal ja tu’mel in najana, junx kyuk’i’l tal tkyan ex tuk’i’l se’nqe’ be ja tu’melin b’etate tkyaqil q’ij aj txi’ toj aq’unb’il te uk’sab’il. Te Emily mixjun in tzaj tb’is ti’j tnom mi ojtzqi’n twitz.
A in tyoli’n qajpelo tzul kanin jun q’ij tu’n txi b’et ojtzqilte naqtzun aju’ miya’ tu’n tkyej ten te jun majx. Nim taj ti’jntchwinqlal toj tnom te Malacatán, nim taj aj tex b’et qu’n in chi ok yal txhkonpi’t qu’n ex tb’esins qe’, nim taj ti’j se’n twitz q’ij, tja txnaq’tzb’il ex tuky’i’l tja.
Inxhaqlo tzma at toj tkaji’n kol xnaq’tzb’il toj tnejil tqek’, te Emily in el tnik’ ti’j qa ok kyxnaq’tzal tib’ toj b’a’npun ab’q’i. in xi’x jaw tzalaj aj txi’ tximin tu’n tpon toj ninja xnaq’tzb’il tu’ntzun tb’ant tok te jun nimaq b’inchal wab’j. Nim tajb’il tu’n tten jun k’a’yb’il teku iku’ kse’n te tk’a’yb’il txu a ju ajb’len i’jb’aj a jaw tjaqo’n tpen tja. Na’mtoq tkub’ lu oje ten jun kyk’ayb’il te wab’j.
A te tk’a’xh Leticia nim in onin tu’n tkanet jte’til kypwaq naqtzun aju’ miya’ nimxi’x tu’n txi’ kyximi’n tu’n jun majx tkub’ ten Arturo najal kyk’i’l tzalu toj ttx’otx’ twitz Paxil. Ate miya taj tu’n tul toj ttanom tzmaxi’ aj tb’inte qa jaku’ b’ant tkanet tpwaq. Ju tb’anil pwaq tu’n tkanin te k’achb’il kye extzun juntil tu’n tb’ant te Emily kyuk’i’l titz’in tu’n kyxi’ toj ja xnaq’tzb’il, ex tu’n tb’ant kyq’anit extu’n tten ch’inaq pwaq te tzalajb’il kse’n ik’sab’il kyq’ij mo tq’i tmyal.
Atzun ge ttxolil kychwinqlal xjal toj nin tnom te San Marcos aju lu: tu’n kyten najchaq ti’j mo kyi’j xjal nim kaj naqx tu’n tpaj tb’anil chwinqlal mo qa tu’n tkub’ naj ch’inaq kyti’xti tu’n kyjaw moje jun majtil toj kyjakyib’.
Te Emily mi in b’aj tk’u’j tu’n tel naj junjun tb’anil chwinqlal naqx tu’n tpaj junxwit in chi najana tuk’i’l ttata. “Ma lo chin tzalajwe tu’n tnajan ntatiye tzalu ex tu’n mi kub’ naj nsaqchane kyuk’i’l we nxhkonpi’t te tkyaqil q’ij. A nim waje tu’n tten ntatiye tzalu”, in tzaj tq’uma’n. Te Leticia inxi’x kub’ tb’isi’n ikxu kse’n te tal naqtzun aju’ najchaq tu’n tul kanin witzik’ lu.
Inb’aj xi lu, ate xkutz’ib tuk’i’l paqnil ma chi ul kanin te tb’anil aq’unb’il tu’n mi kub’ naj k’u’jlaltib’il ex tu’n tten nqayin ilb’ilal tuky’i’l Arturo kyxol oxe tk’wal. Tkyaqil prim, nik’jan q’ijex te qonik’an, te Emily in yolin tuk’i’l ttata, in xi’ nul anb’il te toj jun majtil tu’n tul kanin anb’il tu’n tkub’ kytzalajsb’en kyib’ inxhaq kab’ oxe sman.
Ok tzul kanin jun majtil kawb’il aj tik’ b’et ju majtil.
